نگاهی به نمودار حرکتی رشد اقتصادی و تورم در کشور نشان می دهد رکود تورمی در اقتصاد ایران در فاصله یک دهه گذشته همواره اقتصاد ایران را با چالش های بزرگی روبرو ساخته است. این موضوع به خصوص با آغاز تحریم های غرب علیه ایران تشدید شده و به این ترتیب باعث شده مشور در برخی برهه ها با تورم بالای 30 درصد و رشد منفی همراه شود. خارج از این که در گذشته دلیل بروز اقتصاد تورمی چه موضوعی بوده سوالی که مطرح می شود آن است که در شرایط فعلی چه موضوعاتی می تواند روند این چالش جدی را در اقتصاد ایران تسریع ببخشد؟
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی اگزیم نیوز در حال حاضر اقتصاد ایران بر اساس آمارهای سال 94 با رشد زیر یک درصد روبرو بوده که البته این رشد نیز بیشتر تابع بخش کشاورزی بوده است. بخش صنعت نیز با رشد منفی روبرو شده که این موضوعات از رکود اقتصادی در شرایط کنونی خبر می دهند. در این بین نگاهی به آمارها نشان می دهد پروژه های عمرانی در اقتصاد ایران نیز با روندی کاهشی روبرو شده است. این موضوع با گذشت 4 ماه از سال این نگرانی را تقویت می کند که اقتصاد ایران در سال جاری نیز با چالش رکود دست به گریبان خواهد بود. با این حال نرخ تورم در اقتصاد کشور در وضعیت فعلی تک رقمی شده است. آخرین آمار از نرخ تورم 9.7 درصدی اقتصاد ایران در خرداد حکایت دارند بر این اساس از منظر تئوریک خروج از تورم و رکود را شاهد هستیم اما برخی کارشناسان این روند را موقتی می پندارند.

استدلال این دسته از کارشناسان اقتصادی چیست؟

1)نفت و اقتصاد نفتی: کشور ما در حال حاضر توانسته میزان صادرات نفت خام را به 2 میلیون بشکه در روز برساند اما دو مشکل در این رابطه قابل ذکر است؛ اولا قیمت نفت هنوز در ارقام زیر 50 دلار در حال معامله است و ثانیا پول فروش نفت که مورد نیاز رشد و توسعه اقتصاد ایران است تمام و کمال به اقتصاد کشور بازنمی گردد به عبارتی فروش نفت و منافع ناشی از افزایش تولید احتمالا با یک تأخیر زمانی به اقتصاد بازخواهد گشت که شاید در سال 95 تناسبی با فروش نفت نداشته باشد. این موضوع قدرت مانور دولت را در عرصه های انبساط مالی کاهش می دهد و لذا در این شرایط انتظار رشد اقتصادی از بعد تأمین منابع مالی برای رشد چندان به جا نیست.

2)تنگنای مالی: چالش دوم مسأله نبود اعتبارات کافی برای تحرک اقتصاد کلان است. در این رابطه اگزیم نیوز در گزارشی به بررسی چالش نقدینگی در اقتصاد ایران و کمبود اعتبارات پرداخته است (رجوع شود به http://eximnews.ir/detail/News/12362/31). بر این اساس مادامی که بازدهی تولید در بخش تولید در اقتصاد ایران رقم پایینی است و از طرفی در حال حاضر هیچ بازاری جز سیستم بانکی قابلیت پرداخت سود 15 درصدی را ندارد و به این ترتیب صاحبان سرمایه در حال حاضر پول را در پارکینگ بانکها پارک کرده اند و نتیجه این امر نیز حبس نقدینگی در سیستم بانکی کشور شده است. از طرف دیگر دولت نیز بدهی عظیمی را به سیستم بانکی دارد. بررسی ها نشان می دهند دولت در حدود 175 تریلیون تومان به سیستم بانکی بدهی دارد و این بدهی در مورد بخش غیردولتی 775 تریلیون تومان است. به همین دلیل تنگنای مالی دولت در کنار حبس منابع باعث شده رکود در اقتصاد ایران حالت ریشه ای به خود بگیرد.

3)کاهش تقاضای کل: چالش سوم که می تواند مانع از رونق بخش های تولیدی باشد کاهش شدید تقاضای کل در بخش واقعی اقتصاد است. این تقاضای کل از طریق کاهش مصرف در هر دو بخش کالاهای مصرفی و کالاهای سرمایه و واسطه ای قابل رویت است. بررسی های اگزیم نیوز نشان می دهد در 5 سال گذشته که رکود به اوج خود رسیده تقاضا برای کالاهای واسطه ای به شدت افت کرده است. این کالاها که بیشتر مواد اولیه تولید را در بر می گیرد در بازارهای مختلف از محصولات فولادی و فلزات گرفته تا پتروشیمی و صنایع پلاستیک و ... با کاهش تقاضا روبرو شده اند. بر همین اساس خرید مواد اولیه به عنوان یک سیگنال برای بهبود اقتصادی کشور هنوز نیز در دسترس نیست. به عبارتی علایم لازم برای خروج از رکود هنوز در بازارهای کالایی مشاهده نمی شوند و این موضوع می تواند تهدیدی برای عبور از رونق باشد.  

4)تهدیدهای محیط کسب و کار: فعالان اقتصادی کشور می گویند برخی سیاست های فعلی مناسب شرایط گذر از رکود نیستند. به عقیده آنها زمانی که دولت در وضعیت رکودی نرخ مالیات را افزایش می دهد یعنی اعتقادی به خروج از رکود ندارد و بیشتر به دنبال کنترل تورم و یا جبران کمبودهای درآمدی خود است. افزایش نرخ ارز، افزایش مالیات ها، رشد تعرفه ها، افزایش خوراک گاز پتروشیمی ها، رشد حقوق و عوارض و ده ها موضوع دیگر همگی از مسایلی هستند که باعث می شوند شرکت ها با کاهش سود و درآمد روبرو می شوند و در نتیجه این مسأله باعث می شود فرآیند خروج اقتصاد از رکود تضعیف شود.

5)اقتصاد بین الملل: عامل دیگر تهدیدکننده رشد اقتصادی در شرایط فعلی آن است که وضعیت اقتصاد جهانی چندان خوشایند نیست. به عبارتی اقتصاد ایران در شرایطی است که در بازارهای جهانی شاهد روند رو به ضعف قیمت ها هستیم. بر اساس بررسی های اگزیم نیوز قیمت کالاها در اقتصاد جهانی در دو سال گذشته به شدت افت کرده است. به این ترتیب احتمال سرایت رکود در بازارهای کالایی دنیا به اقتصاد ایران نیز بالا است و به همین دلیل باید این انتقال اثر را به عنوان یک ریسک جدی تلقی کرد.

6)چالش های ساختاری اقتصاد ایران: بهره‌وری پایین، سیستم مالیاتی نامناسب، حداقل دستمزد و عدم نظارت بر قیمت‌ها، چالش های قانونی، جذب پایین و ناچیز منابع سرمایه ای، پرداخت بیسابقه منابع مالی تحت نام یارانه نقدی و ده ها موضوع دیگر همگی از چالش های ساختاری در اقتصاد ایران محسوب می شوند. با این حال تعویق پیشنهاد افزایش قیمت‌های بعدی و کاهش نسبی پرداخت یارانه‌ با هدف ایجاد تعدیل بودجه، انسباط پولی تحت نظارت یا تمرکز بر تحریک تولید، اعمال سیاست ضد تورمی در مرحله بعد و پیگیری اصلاحات قیمتی پس از اینکه مرحله رکود تورمی پشت سر گذاشته شد و پیگیری جدی دیگر اصلاحات ساختاری و مورد نیاز از جمله پیشنهادات من برای کنترل رکود تورمی در اقتصاد ایران است.